W dniu 5 listopada br. na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie odbyła się długo oczekiwana konferencja naukowa pod hasłem: Setna rocznica uchwalenia ustawy z 29 października 1920 r. o spółdzielniach - przeszłość, teraźniejszość i przyszłość prawa spółdzielczego. Wydarzenie zorganizowała Krajowa Rada Spółdzielcza wraz z KUL.
Przygotowywana od 2019 r. konferencja nie mogła odbyć się w planowanym terminie w początku 2020 r. gdyż pandemia COVID-19 i związane z nią ograniczenia sanitarne uniemożliwiły jej organizację. Również i teraz, zamiast planowanego uroczystego spotkania specjalistów w dziedzinie prawa spółdzielczego, wieńczącego obchody 100-lecia uchwalenia pierwszej w Polsce ustawy o spółdzielniach i włączającej się w Narodowy Jubileusz 100-lecia Niepodległości Polski - spotkania, nad którym Honorowy Patronat objął Pan Prezydent RP Andrzej Duda - odbyła się konferencja w formule hybrydowej. Większość prelegentów zaprezentowała swoje wystąpienia za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość. Mimo tych ograniczeń, w siedzibie lubelskiego Centrum Transferu Wiedzy KUL zebrali się organizatorzy oraz goście. Towarzyszyło im liczne grono odbiorców online - ponad 150 osób oglądało transmisję bezpośrednio w Internecie.
Powitał ich prowadzący spotkanie, dr hab. Piotr Zakrzewski, prof. KUL, Kierownik Katedry Prawa Cywilnego. Na sali obecni byli: rektor KUL ks. prof. dr hab. Mirosław Kalinowski; Prezes Zarządu Krajowej Rady Spółdzielczej dr inż. Mieczysław Grodzki; kierownik Katedry Polityki Gospodarczej i Bankowości, prof. Marian Żukowski; przedstawiciel Spółdzielczego Instytutu Badawczego Filia w Rzeszowie prof. Antoni Magdoń, a także doc. Henryk Stefanek Prezydent i Kanclerz Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej im. Wincentego Pola w Lublinie oraz Tomasz Małecki, mentor Laboratorium Innowacji. Ta jednostka naukowa KUL powołana została w 2019 r. dla wspierania kreatywności i podnoszenia kompetencji studentów, doktorantów i pracowników uczelni z zakresu przedsiębiorczości. Laboratorium współpracuje z Krajową Radą Spółdzielczą na podstawie obustronnej umowy zawartej 27 sierpnia 2020 r.
Rektor KUL otwierając spotkanie powitał wszystkich i wyraził radość, że konferencja naukowa z okazji 100-lecia uchwalenia ustawy spółdzielczej odbywa się właśnie na tutaj. - Kiedy zastanawiam się nad obecnością tych zagadnień w strukturze działalności badawczej, dydaktycznej i społecznej naszej uczelni, mogę wymienić kilku profesorów, którzy byli na tym polu bardzo aktywni: Czesław Strzyżewski, Władysław Piwowarski, Franciszek Mazurek i inni. Jako specjaliści m.in. w zakresie socjologii i katolickiej nauki społecznej, podejmowali zagadnienia spółdzielcze. Jednocześnie uświadamiam sobie, że mija właśnie 90 lat od momentu, gdy pierwszy raz użyte zostało określenie „zasada pomocniczości”. W 1931 r., w 40. rocznicę encykliki Leona XIII „Rerum Novarum”, Pius XI w encyklice „Quadragesimo Anno” poruszył kwestie społeczne, podkreślając, że struktury wyższe winny na zasadzie subsydiarności wspierać struktury niższe. Najlepszą egzemplifikacją zasady pomocniczości są właśnie spółdzielcy, którzy łączą swoje wysiłki, aby konkurować, pokazywać swoje rozwiązania i osiągnięcia, a przede wszystkim służyć wielkiej rzeszy ludzi.
Gości przywitał także dr hab. Andrzej Herbert, prof. KUL, Kierownik Katedry Prawa Handlowego, łącząc się z uczestnikami Konferencji zdalnie. Podkreślił, że, polska ustawa o spółdzielniach - która zgodnie uznawana jest dziś przez specjalistów za najlepszy tego typu akt prawny na świecie, oparty na zasadach roczdelskich - świadczy o tym, jak istotne jest tworzenie dobrego, mądrego i sprawiedliwego prawa. - Takie prawo staje się krwiobiegiem społeczeństwa, podczas gdy rozwiązania asystemowe potrafią wywierać skutek niszczący - podkreślił. - Pozostaje mieć nadzieję, że ten znakomity dorobek polskiej myśli prawniczej zostanie doceniony i wykorzystany przez obecnego ustawodawcę.
Głos zabrał także prezes Zarządu Krajowej Rady Spółdzielczej, dr inż. Mieczysław Grodzki. Podkreślił, że polska spółdzielczość - jako podmiot podlegający przepisom prawa spółdzielczego - zawsze z wielkim szacunkiem odnosiła się do przeszłości i realizowała wspomnianą zasadę samopomocy. Dziś pragnie odbudować swoje zaplecze naukowe, m.in. poprzez inicjatywy Spółdzielczego Instytutu Badawczego. Jedną z nich było wznowienie książki prof. Stanisława Wróblewskiego „Ustawa o spółdzielniach z dnia 29 października 1920 r. Dz. Ust. N 111 poz. 733 wraz z rozporządzeniami wykonawczemi” oraz wybicie medalu pamiątkowego z tej okazji. Prezes Zarządu KRS wraz z prof. Piotrem Zakrzewskim. zaprezentowali reprint oraz jubileuszowy medal, który - jak podkreślił dr inż. Mieczysław Grodzki - KRS przekazuje wszystkim zaangażowanym w promowanie wartości spółdzielczych, jej historii oraz dalszych badań. Naukowe zainteresowanie spółdzielczością pobudzić ma także doroczny Konkurs na najlepsza pracę badawczą z zakresu spółdzielczości, organizowany od 17 lat przez Krajową Radę Spółdzielczą. Wyniki ostatniej edycji Konkursu zostały uroczyście ogłoszone przez przewodniczącego Kapituły Konkursowej, prof. Antoniego Magdonia. Niestety - wymogi sanitarne uniemożliwiły laureatom przyjazd do Lublina i osobisty odbiór nagród i wyróżnień.
Podczas Konferencji wystąpiło kilkunastu prelegentów, reprezentantów ośrodków naukowych z terenu całego kraju. Ich wystąpienia pogrupowane zostały tematycznie. Referaty otwierające spotkanie były blisko związane z historyczną rocznicą stulecia Ustawy, kolejne teksty dotyczyły ogólnych zasad prawa spółdzielczego, natomiast po południu rozpoczęły się prelekcje poświęcone problemom prawnym spółdzielni branżowych.
Jako pierwszy wystąpił prof. Andrzej Mączyński z UJ, wiceprezes Polskiej Akademii Umiejętności. Przypomniał sylwetkę wybitnego krakowskiego prawnika, prof. Stanisława Wróblewskiego, który już w 1921 r. dokonał omówienia ustawy spółdzielczej. Podkreślił, że był to człowiek niezwykle skrupulatny, staranny i cieszący się ogromnym szacunkiem. Uczestniczył w pracach nad Konstytucją Marcową, był członkiem Komisji Kodyfikacyjnej, od 1924 r. prezesem PAU - wówczas najważniejszej polskiej instytucji naukowej - a także prezesem NIK i senatorem. Podjął się niezwykle istotnego zadania w ramach Komisji Kodyfikacyjnej, która m.in. miała ujednolicić prawo cywilne i karne w odrodzonej po zaborach Polsce. Zajmował się prawem spadkowym, wekslowym i czekowym, handlowym, ale udało mu się także opracować prawo spółdzielcze z 1920 r. wraz z wydanymi na jego podstawie rozporządzeniami. Uważał, że jest to ważny dział prawa krajowego, a rozwój spółdzielni przyniesie szansę na wyjście z biedy i wzmocnienie gospodarcze nowo powstałego Państwa Polskiego. Przywołanie zasług prof. Wróblewskiego było szczególnie cenne, tym bardziej, że przypomniała je także Krajowa Rada Spółdzielcza wydając reprint jego opracowania z 1921 r.
Także prof. Krzysztof Pietrzykowski, były sędzia Sądu Najwyższego, wspomniał, że w II RP nadzieje wiązane z ruchem spółdzielczym były ogromne, a prawo spółdzielcze stało się pierwszym działem prawa cywilnego zastępującym systemy prawne państw zaborczych. Przedstawił konstrukcję ustawy z 1920 r., jej praktyczne funkcjonowanie, późniejsze nowelizacje oraz skutek, jaki ten akt prawny wywierał na życie gospodarcze kraju. Zwrócił też uwagę na postępujący od 1934 r. proces podporządkowywania spółdzielczości organom państwa i ingerencje ministerstwa skarbu w działalność Państwowej Rady Spółdzielczej. Zatrzymał się na współczesnych, nieudanych próbach uchwalenia nowego Prawa spółdzielczego - dwukrotnie przewodniczył bowiem eksperckim zespołom powoływanym w tym celu przez prezydentów RP (Aleksandra Kwaśniewskiego i Lecha Kaczyńskiego).
Próbą odpowiedzi na pytanie, w jakim kierunku pójdzie w przyszłości prawodawstwo spółdzielcze i jakie są propozycje w tym zakresie, był wykład prof. Piotra Zakrzewskiego. Pozwolił poznać współczesne wyzwania i trendy - póki co, formułowane w środowiskach uniwersyteckich - ale mogące w przyszłości oddziaływać na rozwiązania prawne w krajach europejskich. Jedną z podstawowych kwestii jest pytanie, czy nowoczesne prawo spółdzielcze powinno mocno trzymać się zasad i wartości spółdzielczych, czy może być bardziej elastyczne i wprowadzać elementy charakterystyczne dla spółek? Nad problemem tym zastanawiała się m.in. grupa prawników, przedstawicieli uniwersytetów europejskich, którzy w 2015 r. opublikowali Zasady Europejskiego Prawa Spółdzielczego. Była to próba zebrania cech charakterystycznych dla prawa spółdzielczego - rozwiązań ideowych, rygorystycznie odpowiadających wartościom i zasadom spółdzielczym, które mogą stać się inspiracją dla krajowych przepisów prawa spółdzielczego. Prelegent przedstawił kilka propozycji zespołu naukowców - m.in. rygorystyczne pojmowanie członkostwa w spółdzielni (członkami mogą być wyłącznie producenci, dostawcy oraz konsumenci lub też członkowie inwestorzy, związani ze spółdzielnią na innych zasadach), konieczność kontraktowania produkcji między członkiem, a spółdzielnią, zwrot od zakupów dokonywanych w spółdzielni przez członków, niepodzielność zysku, który w całości ma być przekazywany na tworzenie niepodzielnych rezerw i inne rozwiązania, które świadczą o spółdzielczej tożsamości - w odróżnieniu od spółek prawa handlowego.
Kolejne wykłady dotyczyły szczegółowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem spółdzielczości w systemach prawnych różnych krajów UE. Kwestie związane z zarządzaniem poruszone zostały w prelekcji dr. hab. Grzegorza Kozieła (UMCS) - który zastanawiał się nad możliwością funkcjonowania monistycznego systemu zarządzania w spółdzielniach, wzorem przepisów o spółdzielni europejskiej - oraz w wystąpieniu dr. hab. Anny Zbiegień-Turzańskiej (UW) dotyczącym sposobów reprezentacji spółdzielni, w tym roli pełnomocników oraz ich kompetencji. Rozwiązania zawarte w prawie spółdzielczym Niemiec analizowała dr Katarzyna Królikowska (Akademia Leona Koźmińskiego), zwracając uwagę m.in. na ustawowe instrumenty wsparcia kapitałowego dla spółdzielni zagrożonych upadłością. Porównania polskich i niemieckich rozwiązań w zakresie kompetencji organów spółdzielni dokonał dr Tomasz Dąbrowski z Uniwersytetu Techniczno-Humanistycznego w Radomiu. O prawie spółdzielczym Czech, Słowacji i Słowenii mówił dr Mateusz Żaba z Uniwersytetu Śląskiego. Część wystąpień skupiała się na problemach branżowych - taki charakter miały prelekcje m.in.: prof. Joanny Misztal Koneckiej, kierującej Katedrą Postępowania Cywilnego KUL (Upadłość spółdzielni mieszkaniowej a sytuacja osób uprawnionych z tyt. własnościowych praw do lokali. Uwagi na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego), Joanny Mędrzeckiej, prezesa Zarządu SKOK Stefczyka (Ewolucja ram prawnych działalności SKOK), prof. UAM dr hab. Anety Suchoń (Z prawnej problematyki spółdzielni rolników oraz spółdzielni energetycznych - przeszłość, teraźniejszość i przyszłość) oraz dr Marii Zuby-Ciszewskiej z KUL (Cele i efekty działalności spółdzielni mleczarskich w Polsce). Przedmiotem wystąpienia dr. Pawła Widerskiego (KUL) było pełnomocnictwo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółdzielni (charakter prawny, zakres przedmiotowy, zakres podmiotowy, forma, wygaśnięcie), natomiast dr Dominik Bierecki w wygłoszonym referacie omówił charakter prawny działania spółdzielni w interesie jej członków. Całość wystąpień nadal jest dostępna online na kanale Youtube, a organizatorzy przewidują także wydanie publikacji pokonferencyjnej.
Krajowa Rada Spółdzielcza składa podziękowania wszystkim uczestnikom Konferencji, która niewątpliwie przyczyniła się do ożywienia w środowisku naukowym zainteresowania prawem spółdzielczym i była dobrym podsumowaniem ubiegłorocznego jubileuszu 100-lecia ustawy o spółdzielniach.
