Co to jest spółdzielnia?
Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo - stwierdza definicja spółdzielni stanowiąca wstępną część Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości. Definicja ta doskonale oddaje podwójny charakter spółdzielni, która z jednej strony jest grupą osób mających zbliżone potrzeby i wspólne cele, a więc zrzeszeniem, a z drugiej strony przedsiębiorstwem prowadzonym przez te osoby, właśnie dla realizacji tych celów, dla których osoby owe założyły spółdzielnię. Odpowiada to spotykanemu często w literaturze tzw. „bimodalnemu modelowi spółdzielni”, w którym funkcje i zadania spółdzielni jako zrzeszenia i przedsiębiorstwa częściowo pokrywają się, ale częściowo pozostają odrębne.
Jak tłumaczą socjologowie, pierwszą fazą powstawania spółdzielni, jest zebranie się grupy ludzi mających wspólny cel do zrealizowania, którzy tworzą zrzeszenie, czyli grupę celową. Grupa taka musi ów cel sformułować, właśnie w postaci „celów-funkcji” nakreślających dalekosiężne kierunki zamierzonych działań. Może to mieć miejsce w trakcie formalnego zebrania założycielskiego, zwykle jednak odbywa się w dłuższym okresie, w ciągu wielu nieformalnych rozmów, spotkań, dyskusji, których „ukoronowaniem” dopiero jest zebranie założycielskie. By jednak nadać swojemu przedsięwzięciu materialny wymiar, by nie skończyło się jedynie na „pustych słowach”, należy na bazie ukonstytuowanego już zrzeszenia zbudować przedsiębiorstwo, a więc podmiot mogący prowadzić działalność gospodarczą. Poprzez nie „cele-funkcje” rozpisywane są na bardziej konkretne, cząstkowe „cele-zadania” określające sposoby działania przedsiębiorstwa, jego kształt i tak dalej. Oczywiście grupa założycieli, stając się członkami spółdzielni i uczestnicząc w jej organach, zwłaszcza w walnym zgromadzeniu, nadal działa jako zrzeszenie i kontroluje sposób realizacji „celów-funkcji”, zaś myśląc o przyszłości może przyjmować kolejne. Natomiast powołane przez nich przedsiębiorstwo, w którego skład mogą wchodzić owi członkowie, ale i inne osoby (pracownicy, menedżerowie), przez całe czas winno aktualizować swe „cele-zadania” przypisując je do bardzo konkretnych spraw – prowadzenie biura, księgowość, zaopatrzenie… – tak by mogło realizować cel w jakim zostało stworzone, funkcjonować na rynku i konkurować z innymi przedsiębiorstwami przynosząc w ostatecznym rozrachunku pożytek swoim członkom.
Nie może istnieć spółdzielnia nie prowadząca działalności gospodarczej na rynku – a więc zrzeszenie bez przedsiębiorstwa. Ale też, gdy „cele-zadania” zyskują przewagę nad „celami-funkcjami”, zapomina się po co spółdzielnia została założona, członkowie przestają mieć rzeczywisty wpływ na to co się w niej dzieje, innymi słowy pozostaje przedsiębiorstwo bez macierzystego zrzeszenia – trudno również wtedy mówić o prawdziwej spółdzielni. Spółdzielnia jest biznesem, ale jeśli jest tylko biznesem, jest złym interesem - słowa te przypisywane są Ch. Gide’owi, wielkiemu francuskiemu uczonemu, twórcy koncepcji pan-kooperatyzmu.
Niektórzy dodawali do tego jednak, że spółdzielnia, jeśli chce pozostać spółdzielnią (czyli realizować swe nadrzędne cele), musi przede wszystkim być dobrym, efektywnym przedsiębiorstwem.
Mówi się często o tym, że dzięki swemu wsparciu o wartości, spółdzielnie udowodniły, iż mają większe szanse przetrwania obecnego kryzysu finansowo-ekonomicznego (co nie znaczy, że i one nie mogą zostać przezeń boleśnie dotknięte), niż innego typu podmioty gospodarcze. Mogą przede wszystkim złagodzić jego skutki dla swoich członków i społeczności, w których działają. Obecny światowy kryzys finansowy ma bowiem swoje źródła – jak się często podkreśla – w kryzysie etyki biznesu. Dlatego właśnie przeciwstawia się nieraz spółdzielnie, jako przedsiębiorstwa oparte par excellence o wartości moralne, konwencjonalnym firmom prywatnym. Niektórzy wręcz powiadają, że pozbawione jest sensu stosowanie w odniesieniu do spółdzielni modnego obecnie pojęcia CSR, jak w zaczerpniętym z języka angielskiego skrócie określa się społeczną odpowiedzialność biznesu (corporate social responsibility), gdyż spółdzielnie są ze swej natury odpowiedzialne wobec swych członków i ich środowiska, w przeciwieństwie do innych firm, które „społeczną odpowiedzialność” przyjmują nieraz jako swoisty chwyt marketingowy.
