11. Ruch spółdzielczy stanowi pozytywną odpowiedź na zagrożenia jakie przynosi współczesny system globalnej gospodarki. Jest szansą na aktywność zawodową, rozwój osobowościowy i zachowanie godności dla wielu ludzi. Spółdzielnie przyczyniają się do ograniczania patologii życia społecznego, budowy świata lepszego, bardziej przyjaznego dla ludzi, świata w którym oprócz konkurencji i współzawodnictwa jest miejsce na współpracę i współdziałanie, świata bardziej zrównoważonego i bezpiecznego. Spółdzielnie wychodzą naprzeciw odwiecznemu dylematowi ludzkości: jak pogodzić dbałość o to co własne, indywidualne z troską o dobro wspólne i rozumieniem potrzeb innych?
Czy spółdzielcy podzielają ten pogląd, czy spółdzielnie do nich należące przynoszą im zadowolenie i satysfakcję? Czy wpływają na ich jakość życia i tworzą poczucie bezpieczeństwa? Jeśli nie to dlaczego? Jak powinna funkcjonować spółdzielnia aby satysfakcjonowała swoich członków?
12. Spółdzielnie są jednak specyficznymi przedsiębiorstwami, których istota nie zawsze jest dostatecznie rozumiana co w sposób zasadniczy wpływa na warunki prawne ich funkcjonowania. Od początku swego istnienia swą działalność spółdzielnie opierają na zasadach współpracy, współdziałania i solidaryzmu społecznego. Dziś, gdy nikną kolejne bariery międzynarodowej wymiany handlowej, rośnie wskaźnik koncentracji i konkurencja, a rządy wyzbywają się swoich uprawnień regulacyjnych ma to szczególne znaczenie. Tworzy się bowiem system przynoszący coraz więcej zagrożeń dla wielu ludzi. Wykluczenie społeczne staje się trwałym zjawiskiem. Ludzie w sektorze spółdzielczym są w stanie sami rozwiązywać wiele własnych i społecznych problemów jeśli będą mieli ku temu warunki. Nie wszystko musi i nie wszystko powinno przynależeć wyłącznie do sektora komercyjnego.
13. Komisja Europejska przyznaje, że trudno jest we współczesnej , wysoko komercyjnej gospodarce zapewnić jednolite i uczciwe traktowanie spółdzielni w porównaniu z innymi formami przedsiębiorstw. Komisja podkreśla jednak, że w niektórych okolicznościach uzasadnione jest przyznanie spółdzielniom specjalnych ułatwień, dzięki którym nie będą się one znajdowały w niekorzystnej sytuacji. Z tego przyzwolenia korzysta większość krajów "starej" Unii. Celem tych ułatwień jest wspieranie akumulacji kapitału i budowa więzi ekonomicznych z członkami jako przeciwwagi dla ograniczeń jakie narzuca wybór statusu spółdzielczego. Jest to także swego rodzaju rekompensata kosztów związanych ze społeczną funkcją spółdzielni. Zachowanie odrębności sektora spółdzielczego, od nastawionych głównie na zysk podmiotów prawa handlowego, jest jednym z kluczowych warunków rozwoju spółdzielni.Trzeba więc odpowiedzieć na pytanie jak dalece może się spółdzielnia upodobnić do spółki prawa handlowego, aby była jeszcze spółdzielnią, a nie tyko spółdzielczą spółką ? Czy unifikacja systemu gospodarczego przyniesie pozytywne czy negatywne rezultaty ?
14. Aby realizować stojące przed spółdzielczością zadania i cele wynikające z jej statutowych obowiązków oraz sprostać wymaganiom członków, konieczne jest zbudowanie wizji i planów rozwoju poszczególnych sektorów w zmieniających się uwarunkowaniach.
W debacie przedkongresowej oczekujemy wniosków i propozycji dotyczących współpracy, współdziałania i integracji w sektorze spółdzielczym. Spróbujmy określić zakres i kierunki takiej współpracy zarówno w ramach poszczególnych branż jak i między spółdzielniami różnych branż. W jaki sposób poprawiać skłonność i otwartość poszczególnych spółdzielni na współpracę?
15. W celu uporządkowania całego prawa spółdzielczego, niezbędne jest opracowanie Kodeksu Prawa Spółdzielczego, w którym zostanie skodyfikowane i uporządkowane prawo w postaci: części ogólnej dotyczącej całej spółdzielczości i części szczegółowej zawierające rozwiązanie specyficzne dla spółdzielczości: mieszkaniowej, pracy, rolniczej, finansowej (Banki spółdzielcze i SKOKi) uczniowskiej, konsumenckiej, rzemieślniczej itp. Kodeks Prawa Spółdzielczego powinien opierać się na następujących fundamentalnych założeniach i zapisach:
- Nie powinno się zastępować sprawdzonych, dobrych rozwiązań – rozwiązaniami nie sprawdzonymi i wadliwymi.
- Egzekwowania w spółdzielniach, których członkami są osoby fizyczne, podstawowej spółdzielczej demokracji opartej na podmiotowości obywatelskiej, gdzie JEDEN Członek Spółdzielni OZNACZA JEDEN GŁOS, zamiast narzucanej podmiotowości opartej o parytet majątkowy, czyli KTO MA WIĘCEJ PIENIĘDZY (MAJĄTKU) – MA WIĘCEJ GŁOSÓW, czyli tak jak w spółkach prawa handlowego i we wspólnotach mieszkaniowych.
- Usunięcie istniejących i projektowanych zapisów prawnych umożliwiających transformowanie majątku spółdzielców z „rąk licznych – w ręce nielicznych”.
- Przywrócenia praw do decydowania tylko przez członków Spółdzielni o majątku i losie Spółdzielni zgodnie z zasadami demokracji.
- Usunięcie zapisów prawnych uniemożliwiających powrót spółdzielczości do realizacji celów, które spowodowały powstanie spółdzielczości w XIX wieku, jako formy obrony przed chciwością i drapieżnością ówczesnego kapitalizmu. Tak samo i dzisiaj musimy bronić swoich członków przed chciwością, bezwzględnością i egoizmem osób, podmiotów i instytucji podporządkowanych agendom drapieżnego globalnego kapitalizmu. Obecnie w warunkach globalnego kapitalizmu to zadanie pozostaje niezmiennie aktualne.
- Uznanie odmienności systemu spółdzielczego od sektora komercyjnego.
- Usunięcie asymetrii prawa na niekorzyść spółdzielni w ustawach okołopodatkowych i innych ustawach około-spółdzielczych.
- Wpisanie do Prawa Spółdzielczego obowiązku przestrzegania przez spółdzielnie Międzynarodowych Zasad Spółdzielczych.
- Przywrócenia spółdzielczości prawa do reprezentowania interesów członków spółdzielni wobec organów państwowych i samorządowych.
- Usunięcie ustawowych zakazów do korzystania z biernego prawa wyborczego pracowników – członków spółdzielni.
- Uporządkowania sprzeczności i niejednoznaczności w istniejącym i projektowanym prawie spółdzielczym i o spółdzielniach mieszkaniowych.
- Przywrócenia zasady przestrzegania autonomii organom struktur spółdzielczych wobec instytucji: politycznych, rządowych, samorządowych i pozarządowych.
- Umocnienie roli Krajowej Rady Spółdzielczej i Związków Rewizyjnych.
- Zinstytucjonalizowanie relacji Państwo – Spółdzielczość.
- Wprowadzenie do ustawy zapisu o obowiązku poddawania się spółdzielczej lustracji, przeprowadzanej przez Krajową Radę Spółdzielczą, bądź Związek Rewizyjny, w którym zrzeszone jest Spółdzielnia, co było fundamentem funkcjonowania ruchu spółdzielczego od początku jego istnienia.
- Uchwalenie tej ustawy powinno być powiązanie z zapisem konstytucyjnym równoprawnego istnienia własności wspólnotowej, w której co najmniej połowa majątku jest niepodzielna na wzór francuski.
16. Najpilniejszym dziś zadaniem jest określenie roli i miejsca ruchu spółdzielczego w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju, a celem zmian w systemie prawnym, w tym w systemie podatkowym, powinno być stworzenie warunków do rozbudowy zaplecza społecznego w spółdzielniach konsumentów i użytkowników oraz zahamowanie procesu likwidacji spółdzielczych podmiotów przy pełnej akceptacji międzynarodowych zasad spółdzielczych. Wymaga to zmian w systemie podatkowym, w szczególności dla spółdzielni konsumentów, użytkowników i producentów rolnych oraz dokonania wielu innych zmian na wzór krajów Zachodniej Europy.
17. Warto w tym miejscu przywołać polskie doświadczenia okresu międzywojennego kiedy to preferencje dla sektora spółdzielczego wyrażały się w odliczeniach od dochodu przy rozliczeniach podatku dochodowego. Przepisy mówiły, że od dochodu ogólnego odliczyć należy między innymi: „ w spółdzielniach działających na zasadzie ustawy z dnia 29 października 1920 r. (Dz.U.RP z 1934 r. Nr 55 poz.495), które należą do związków rewizyjnych, wymienionych w art. 66 i 70 tejże ustawy, posiadających na podstawie art. 68 tejże ustawy prawa rewizji - sumy nadwyżek bilansowych (zyski bilansowe) pochodzące z obrotów z członkami, o ile spółdzielnie te faktycznie i statutowo działają wśród swych członków, lub jeśli rozszerzają wprawdzie działalność swoją i na osoby nie będące członkami, ale przelewają przypadające na nie członków nadpłaty i zwroty w całości do funduszów nie podlegających podług statutu podziałowi między członków.”
18. W poszczególnych krajach stosowane są różne rozwiązania uzależnione od tradycji, specyfiki i ukształtowanej praktyki. Do najczęściej stosowanych form wsparcia i promowania systemu spółdzielczego należą:
- brak podatku dochodowego od osób prawnych, bądź naliczanie go wyłącznie od transakcji z
osobami trzecimi (nie członkami),
- zmniejszona stawka podatku dochodowego w stosunku do spółek prawa handlowego,
- zwolnienie z podatku od nieruchomości i opłat skarbowych,
- zwolnienie z podatku od transferu aktywów, emisji udziałów i fuzji,
- zwolnienie z podatku dochodu przeznaczonego na zwiększenie fundusz zasobowego,
- opodatkowywanie dochodu na poziomie członków a nie spółdzielni,
- prawo do opieki społecznej pracowników i członków spółdzielni,
- uprzywilejowanie udziałów i ich oprocentowanie,
- obowiązek świadczenia na fundusz ubezpieczeń wzajemnych, na cele promocji i rozwoju spółdzielni, bądź inne fundusze np. praktyk i szkolenia.
Stosowanie jednak wymienionych form wspierania spółdzielni łączy się z pewnymi ograniczeniami. Należą do nich:
- zasada ograniczonych dywidend i oprocentowania udziałów,
- ograniczenie transakcji z osobami trzecimi,
- zasada niepodzielności przynajmniej części aktywów (w przypadku likwidacji przejmuje je inna spółdzielnia bądź przeznaczane są na cele ogólno spółdzielcze).
Tymczasem w Polsce po 1990 roku spółdzielnie coraz bardziej wpisywane są w ramy właściwe dla sektora komercyjnego co przynosi szereg negatywnych skutków dla całego ruchu spółdzielczego.
19. Spółdzielczość mieszkaniowa jest masową organizacją społeczno-gospodarczą, która kształtuje warunki mieszkaniowe 3,5 miliona rodzin. Prawno-organizacyjne, finansowe i inwestycyjne zasady i warunki działania tych spółdzielni mają więc rozległe reperkusje społeczne. Działalność spółdzielczości mieszkaniowej została uregulowana ustawą z 2000 r., która stworzyła nieprzejrzysty i dysfunkcjonalny model spółdzielczości mieszkaniowej. Stworzono nowe rozwiązania normatywne, a przewidziane tak rozstrzygnięcia legislacyjne są oparte na całkowicie odmiennych założeniach funkcjonowania niż funkcjonujące w pozostałych branżach spółdzielczych. Tak jak i rozczłonkowanie ustawami innych branż skutkuje dezorganizacją i osłabieniem całej spółdzielczości. Stąd istniej pilna potrzeba skodyfikowania całego prawa spółdzielczego w jedną ustawę zawierającą ujednolicone ogólne przepisy dla całej spółdzielczości i specyficzne dla części branż przepisy szczegółowe.
20. Pilną potrzebą jest uwzględnienie i wykorzystanie w Narodowym Programie budowy mieszkań potencjału spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego lokatorskiego i na wynajem , które z uwagi na szczególny charakter oraz rolę spółdzielni mieszkaniowych przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiednich zmian w prawie, odegrać powinno kluczową rolę w zabezpieczaniu potrzeb społeczności lokalnych, środowiskowych oraz biedniejszych warstw społeczeństwa. Niezbędne jest wprowadzenie rozwiązań systemowych umożliwiających spółdzielniom mieszkaniowym równoprawny dostąp do środków budżetowych jak i unijnych przeznaczonych na ten cel, a także ułatwienia w pozyskiwaniu terenów i ich zagospodarowaniu. Spółdzielnie mają możliwości budowy mieszkań znacznie taniej niż deweloperzy, co uzasadnia stworzenie im uprzywilejowanych warunków do inwestowania, a nie dyskryminujących jak jest obecnie. Wobec powyższego istnieje pilna potrzeba uwzględnienia spółdzielni mieszkaniowych w Narodowym Planie Budowy Mieszkań poprzez:
• wprowadzenie programu zapewniającego pełne wykorzystanie potencjału spółdzielni mieszkaniowych, jako jednej z obiektywnie dobrych form zaspokajania potrzeb mieszkaniowych;
• zapewnienie rozwoju spółdzielni budownictwa lokatorskiego, jako konkurencyjnej oferty pełniącej szczególna rolę społeczną w redukcji deficytu mieszkań;
• zapewnienie możliwości ustanawiania spółdzielczych własnościowych praw do lokali w celu uporządkowania istniejącego stanu prawnego oraz umożliwienia uprawnionym z tego prawa do faktycznego obrotu tymi prawami na rynku nieruchomości;
• kredyty mieszkaniowe powinny być kreowane przez NBP za pośrednictwem BGK, PKO BP i banków spółdzielczych oraz SKOK-ów.
