21. W warunkach agresywnych działań na polskim rynku zagranicznych sieci handlowych i produkcyjnych niezbędne są następujące działania wszystkich branż spółdzielczych w połączeniu z integracją poza spółdzielczych podmiotów polskich przedsiębiorców, w zakresie:
• tworzenia zintegrowanych pionowo sieci wytwórczo-handlowych, które oparte byłyby na na wartościach i zasadach spółdzielczych – od bazy surowcowej do konsumenta - złożonych wyłącznie z krajowych przedsiębiorstw, w tym spółdzielni; szczególnie pożądanym kierunkiem stworzenia takiej sieci jest certyfikowana produkcja zdrowej ekologicznej żywności wyłącznie z pól polskich rolników, poprzez spółdzielczy i mieszany: skup, przetwórstwo i handel , obsługiwane wyłącznie przez krajowych przedsiębiorców, aż do „stołu” dla polskiego konsumenta;• wykorzystania „umów wspólnie kontrolowanych”, jako spółdzielczej formy rozliczeń finansowych, pozwalającej eliminować pośredników i uczciwie rozliczać koszty w różnych fazach produkcji, obrotu i handlu, w tym także usług wszelkiego rodzaju; pozwala na to Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej nr 11 – wspólne ustalenia umowne;
• tworzenie na wzorach niemieckich spółdzielczych central ( spółdzielnie osób prawnych i mieszanych) na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym zrzeszających podmioty spółdzielcze i prywatne krajowe, przede wszystkim do realizacji następujących działań: wspólnych zakupów, wspólnego marketingu, wspólnego serwisu i wspólnego banku (banków) gwarantujących wykonanie płatności między zrzeszonymi podmiotami,
• stworzenie infrastruktury finansowej złożonej ze spółdzielczości finansowej i bezodsetkowych walut lokalnych ograniczających obrót finansowy do skali kraju i znacznie zmniejszających wypływ gotówki z Polski.
22. Spółdzielcze tradycje polskiej szkoły rehabilitacji powinny być adoptowane do nowych warunków społecznych i gospodarczych jaki ukształtował proces transformacji. Harmonijne łączenie wymogów ekonomicznych z rehabilitacją zawodową, społeczną i medyczna, z elementami silnej partycypacji niepełnosprawnych spółdzielców, należy docenić poprzez uznanie spółdzielni inwalidów i spółdzielni niewidomych za przedsiębiorstwa społeczne ( jednostki użyteczności publicznej) i odbudować je odpowiednimi instrumentami wsparcia.
23. Wysoka dynamika powstawania nowych typów spółdzielni: socjalnych, grup producentów rolnych w oparciu o środki unijne wymaga kontynuowania i wspierania, z jednej strony jako sposobu pozyskiwania młodszego pokolenia do tej formy gospodarowania; z drugiej strony jako etapu przejściowego do wyłaniania się bardziej złożonych form spółdzielczej działalności. Taką przyszłościową formą spółdzielczości są także kooperatywy zakładane przez najmłodsze pokolenie, które należy znacznie lepiej wspierać i rozwijać.
24. Istotnym elementem ruchu spółdzielczego w Polsce jest spółdzielczość finansowa tworzona przez banki spółdzielcze i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Państwo powinno wspierać spółdzielczość finansową i nie nakładać na nią nadmiernych obciążeń nadzorczych i regulacyjnych oraz uwzględniać w realizacji przez organy państwa, w tym przez Komisję Nadzoru Finansowego, spółdzielczy charakter tych podmiotów.
25. Niezbędne jest rozwijanie ścisłej współpracy pomiędzy spółdzielniami, a samorządami lokalnymi, oraz działającymi na tym szczeblu innymi podmiotami ekonomii społecznej. Ważnym kierunkiem integracji środowisk lokalnych jest tworzenie „wiejskiego i małomiasteczkowego ruchu animatorów społecznych”, który skupiałby ludzi światłych o „szerszym spojrzeniu” na otaczającą rzeczywistość z różnych środowisk. Ruch ten otworzyłby sieć lokalnych liderów i podejmował różnorodne inicjatywy w zakresie rozwiązywania lokalnych problemów, kształcenia i samokształcenia, życia kulturalnego, itp.
26. Niezbędny jest rozwój systemu szkoleń i kształcenia spółdzielczego, w tym poprzez wprowadzenie przepisów podatkowych zachęcających do szkolenia członków i działaczy samorządowych oraz ustawowego obowiązku szkolenia Rad Nadzorczych. Szczególnie istotna kwestią są szkolenia w zakresie tzw. ustaw okołospółdzielczych, gdzie rozstrzygane są kwestie dotyczące spółdzielczości, które są ważniejsze niż w samym prawie spółdzielczym.
27. Ważną kwestią jest powadzenie na szeroką skalę działalności promocyjnej spółdzielczości, upowszechnianie zasad funkcjonowania spółdzielni, ich społecznej roli realizowanej w ramach gospodarki rynkowej, poprzez propagowanie wiedzy na temat tej formy działalności w społeczeństwie na wszystkich szczeblach, także w ramach szkoleń i konferencji.
28. Niezwykle ważna jest także spółdzielcza edukacja młodzieży, zarówno poprzez wprowadzanie elementów wiedzy o spółdzielczości do programów szkolnych w ramach różnorodnych przedmiotów, jak i organizowanie konkursów, olimpiad oraz edukacja praktyczna w postaci spółdzielni uczniowskich, które powinny być zdecydowanie wspierane przez inne spółdzielnie i organizacje spółdzielcze. Niezbędna jest także odbudowa spółdzielczego zaplecza intelektualnego, które rozpadło się w wyniku likwidacji katedr spółdzielczości w szkołach wyższych i instytutów spółdzielczych. Te działania są niezbędne w celu zmiany negatywnego wizerunku spółdzielczości kreowanego przez media, a także wśród gremiów rządzących i polityków.
29. Zasady spółdzielcze to zgodnie ze stwierdzeniem Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości, wytyczne, przy pomocy których spółdzielnie wprowadzają swoje wartości do praktyki. Wartości te to: samopomoc, samo odpowiedzialność, demokracja, równość, sprawiedliwość i solidarność. Deklaracja przypomina też, że zgodnie z tradycjami założycieli ruchu spółdzielczego, członkowie spółdzielni wyznają wartości etyczne uczciwości, otwartości, odpowiedzialności społecznej i troski o innych. Są to ogólnoludzkie, humanistyczne i ponadczasowe wartości. Wpisanie spółdzielni w system prawny właściwy dla spółek kapitałowych, do czego dąży się coraz powszechniej, pozbawia spółdzielnie możliwości poszanowania tych wartości. Trudno bowiem w komercyjnym przedsiębiorstwie mówić o demokracji, równości, sprawiedliwości czy solidarności. Nawet samo odpowiedzialność, która powinna cechować wszystkich, w ostatnich latach, w wielkich instytucjach finansowych nie zdała egzaminu, co spowodowało jeden z największych kryzysów gospodarczych. Z drugiej strony nie można też sprowadzać spółdzielni do roli jedynie drobnych spółdzielni socjalnych, o roli wyłącznie społecznej przy zminimalizowanych funkcjach ekonomicznych, co również obserwuje się w wielu opiniotwórczych środowiskach. Różnorodne spółdzielcze przedsiębiorstwa mają prawo funkcjonować na wszystkich obszarach gospodarki, przyczyniając się do tworzenia miejsc pracy, rozwoju gospodarczego i budowania społeczeństwa obywatelskiego na miarę wyzwań XXI wieku.
* * *
Podsumowując należy stwierdzić, że tezy zawierają, jedynie podstawowe problemy do omówienia i sprecyzowania opinii całego środowiska spółdzielczego. Jest ich więcej. Aby je rozwiązywać niezbędne jest metodyczne, systematyczne, przemyślane i prognostyczne co do skutków, podejście do ich planowania i realizacji. Natomiast podejmowanie spektakularnych działań od czasu do czasu, obliczonych jedynie na marketing, nie zastąpi systemowego podejścia w szybko zmieniających się uwarunkowaniach społecznych i gospodarczych.
Warszawa dnia 10 czerwca 2016 r.
