1816 rok był rokiem nietypowym — nazwano go „rokiem bez lata”, bo wybuch jednego z wulkanów zakłócił pogodę w wielu rejonach świata, w tym i na ziemiach polskich. Od stycznia tego roku w zaborze rosyjskim zdarzyło się także coś, o czym nie słyszano wówczas nawet w wielu innych regionach Europy – powstała jedna z pierwszych na świecie kooperatyw – Towarzystwo Hrubieszowskie
Od stycznia, niemal przez całą niemal pierwszą połowę roku Stanisław Staszic tworzył coś, co było wyjątkowe jak na skalę europejską, a na terenach polskich pod zaborem rosyjskim stanowiło prawdziwy ewenement
Pełna nazwa brzmiała: „Towarzystwo Hrubiszowskie w zamiarze udoskonalenia udoskonalania rolnictwa i przemysłu oraz wspólnego ratowania się w nieszczęściach”.
O co chodziło i czemu było to tak wyjątkowe?
Po pierwsze chodziło o pomoc chłopom, których wówczas nazywano włościanami, pomimo iż obciążeni pańszczyzną, żadnych swoich „włości” tak naprawdę nie posiadali. Stanisław Staszic w swoich dobrach uwolnił włościan od pańszczyzny, nadając im kawałki ziemi i zachęcając do wspólnego działania. W efekcie zawiązało się Towarzystwo, którego członkami zostało 329 włościan: ziemia była ich zaś lasy, pastwiska, stawy i młyny – wspólne.
Po drugie dzięki zawiązaniu wspólnoty nazywanej ‘towarzystwem” edukujący się chłopi mogli efektywniej gospodarować. Po trzecie zaś w ramach hrubieszowskiego Towarzystwa udało się włościanom wygospodarować pieniądze na opiekę nad chorymi (nie tylko członkami Towarzystwa, ale i ich rodzinami), a także na zapewnienie opieki nad sierotami oraz na działania oświatowe. Hrubieszowskim Towarzystwem zarządzali sami włościanie, wyborów spośród siebie dokonując demokratycznie.
Hrubieszowskie Towarzystwo przyczyniało się do wzrostu gospodarki, a więc i należności podatkowych. Nic więc dziwnego, że Car Aleksander I zatwierdził formalnie jego działalność już w 1822 roku.
Stworzone z inicjatywy Stanisława Staszica hrubieszowskie Towarzystwo było czymś, co można określić jako pierwszą kooperatywę (spółdzielnię) w Polsce i jedną z pierwszych w całej Europie.
