Za początek ruchu spółdzielczego na ziemiach polskich wielu badaczy uznaje się dzień 1 lutego 1861 roku To, co się wówczas wydarzyło, czyli powołanie do życia Poznaniu Towarzystwa Pożyczkowego dla Przemysłowców Miasta Poznania, wyznaczyło na wiele lat kierunek rozwoju spółdzielczości pożyczkowej i kredytowej.
Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców Miasta Poznania zostało założone przez grupę lokalnych rzemieślników i przemysłowców – inspiracją do jego organizacji były oparte o zasady liberalne banki „ludowe” systemu Hermanna Schulze-Delitzscha.
Wśród założycieli byli m.in. znany w Poznaniu, usunięty ze stanowiska sędziego przez zaborcę Mieczysław Łyskowski oraz Hipolit Cegielski i ks. Augustyn Szamarzewski. Działalność Towarzystwa wspierali także i inni lokalnie pracujący księża oraz znani lekarze.
Ktoś zapyta, na co komu była taka instytucja? Ano po to, by pożyczkami wspierać rozwój lokalnych i oczywiście polskich przedsięwzięć gospodarczych, by Polacy nie musieli zadłużać się u pruskiego zaborcy. Rzecz jasna patriotycznemu nastawieniu sprzyjała także ekonomiczna kalkulacja — pożyczka wzięta w Towarzystwie bywała atrakcyjniejsza niż ta „od Niemca”. Bez wątpienia zaś obrót pieniądzem dokonywał się pomiędzy Polakami. To w praktyczny sposób budowało punkty oporu przeciwko germanizacyjnym działaniom zaborcy, systematycznie powiększając zasoby własnościowe Polaków.
Rosnąca liczba członków i dalszy rozwój
Aby zapewnić stabilność działania i mocne podstawy dla dalszego rozwoju, założycielom Towarzystwa (a potem banków ludowych) zależało na pozyskaniu jak największej liczby członków. Istotną postacią tego okresu, człowiekiem wypracowującym zasady kooperatyzmu, był też Karol Libelt.
Nowe towarzystwa pożyczkowe i „banki ludowe” rosły jak na drożdżach — wszystkie tworzone na zasadzie podobnie funkcjonujących kooperatyw, opartych o liberalne zasady działania. w 1874 r. było ich już 38, a w 1885 roku – już 64. Udzielały one drobnych i większych kredytów nie tylko rzemieślnikom i przedsiębiorcom miejskim, ale także chłopom.
Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców Miasta Poznania przyczyniło się do utworzenia w 1871 roku Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych na Wielkie Księstwo Poznańskie i Prusy Zachodnie, co zjednoczyło różne spółdzielnie, jeszcze wzmacniając ich pozycję na rynku.
