Zygmunt Chmielewski (1873-1939) – z wykształcenia inżynier chemik, absolwent uczelni w Szwajcarii i w Niemczech, uznanie zyskał jednak jako wybitny działacz spółdzielczy okresu II RP.
W młodości, jak wielu innych spółdzielców swojego pokolenia, związany był z PPS. Już w pierwszych latach XX w. został współpracownikiem Franciszka Stefczyka, poświęcając się zwłaszcza tworzeniu podstaw spółdzielczości mleczarskiej. W tym krótkim galicyjskim okresie swego życia osobiście przyczynił się do powstania ponad 20 spółdzielni. Od 1908 r., po powrocie do Warszawy (skąd pochodził), zajął się tym samym na terenie Królestwa, gdzie objął funkcję sekretarza Komisji Mleczarskiej przy Centralnym Towarzystwie Rolniczym. Uważany jest za twórcę nowoczesnej spółdzielczości mleczarskiej na ziemiach polskich, był autorem pierwszych podręczników organizacji tego typu spółdzielni. Działał również na rzecz rozwoju innych pionów spółdzielczości wiejskiej. Wziął udział we współorganizowanej przez ks. Stanisława Adamskiego I Konferencji Przewodników Polskiej Kooperacji w Lublinie w lutym 1918 r. i wygłosił tam referat „Zadania kooperacji kredytowej w państwie polskim”. Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości był m.in. wiceministrem rolnictwa (1920-1922), a następnie dyrektorem Centralnej Kasy Spółek Rolniczych; stanął też na czele Związku Rewizyjnego Spółdzielni Rolniczych. Chmielewski przywiązywał zawsze wielką wagę do edukacji spółdzielczej, a zwłaszcza do wychowywania młodzieży na prawdziwych spółdzielców. Założył – przy wsparciu Ministerstwa Rolnictwa – Państwową Szkołę Spółdzielczości Rolniczej w Nałęczowie, której został dyrektorem i która stała się jego ukochanym dzieckiem; realizował tu swoje marzenia o wychowaniu poprzez spółdzielczość nowego, lepszego człowieka, pozbawionego egoizmu, otwartego na innych i służącego społeczeństwu. Sformułował dziesięć słynnych zasad wychowania spółdzielczego. W swych głęboko humanistycznych poglądach bliski był tradycji R. Owena, ale też i agraryzmowi. Prowadził także wykłady w Szkole Głównej Handlowej i w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, był we władzach Spółdzielczego Instytutu Naukowego. Jest autorem takich klasycznych już prac, jak „Czynniki psychiczne spółdzielczości” (1935), „Podręcznik spółdzielczości” (1937), „Spółdzielnia rolnicza w różnych krajach” (1937), „Przyszły ustrój gospodarczy wsi w RP” (1938), „Kartki z przeszłości Centralnej Kasy Spółek Rolniczych wydane w trzydziestym roku jej działalności” (1939). Ostatnie lata życia, schorowany, spędził w stolicy, poświęcając się głównie pracy pisarskiej. Zmarł tuż przed wybuchem II wojny światowej, pochowany został na Starych Powązkach. Jego imię nosi obecnie Zespół Szkół w Nałęczowie oraz Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa w Lublinie, której sumptem wyremontowano jego grób.
dr Adam Piechowski
