Podczas ostatniego Zgromadzenia Ogólnego Cooperatives Europe w duńskim Helsingør w maju zeszłego roku, prezes KRS Mieczysław Grodzki poruszył sprawę konieczności zaangażowania międzynarodowych organizacji spółdzielczych w zapobieganie marnowaniu żywności. W odpowiedzi prezydent Jean-Louis Bancel zadeklarował zajęcie się przez organizację tą ważną inicjatywą, zobowiązując jednocześnie europejskie stowarzyszenie spółdzielni spożywców Eurocoop do przygotowania raportu dobrych praktyk, czyli jak spółdzielnie tej branży w poszczególnych krajach członkowskich realizują zadania minimalizacji marnowania produktów spożywczych.
Pod koniec roku 2018 wstępna wersja raportu ujrzała światło dzienne. Przypomina ona przede wszystkim, że spółdzielczość spożywców w całej Europie od dawna już przywiązywała dużą wagę do walki z marnowaniem żywności, podejmując wiele działań, takich jak: rezygnacja z promocji typu „zapłać za jedną sztukę, dostaniesz dwie”, obniżanie cen produktów pod koniec ich okresów ważności, różnicowanie wielkości opakowań artykułów porcjowanych, promowanie „brzydko wyglądających” lecz pełnowartościowych owoców i warzyw, przeznaczanie niewykorzystanej żywności i odpadów na produkcję bio-gazu, współpraca z bankami żywności, lobbowanie za zmianami w prawie i systemach podatkowych ułatwiającymi darmowe przekazywanie żywności, czy nawiązywanie partnerstw z samorządami lokalnymi i angażowanie celebrytów do promowania działań w tym zakresie. Najważniejsze jednak są – wynikające wprost ze spółdzielczej Zasady Edukacji, Szkolenia i Informacji – akcje i kampanie edukacyjno-informacyjne, zwykle przy wykorzystaniu mediów elektronicznych i społecznościowych, w celu zmiany przyzwyczajeń i zachowań konsumentów, zwiększenia ich świadomości strat i zagrożeń, jakie dla całej naszej planety przynosi marnowanie żywności. W dalszym ciągu raport podaje konkretne przykłady takich dobrych praktyk z siedmiu krajów członkowskich. Przytoczymy kilka z nich.
Wielka Brytania – mrożonki dla Banków Żywności i technologia laserowa
W Wielkiej Brytanii, gdzie organizacje charytatywne różnego rodzaju i prowadzone przez nie Banki Żywności mają długą tradycję, organizacja spółdzielni spożywców Co-operative Group, podjęła inicjatywę, by świeże produkty wycofywać z półek sklepowych na kilka godzin przed upływem terminu przydatności do spożycia, tak by można je było od razu przekazać do konsumpcji zainteresowanym organizacjom, bądź zamrozić i darować jako pełnowartościowe mrożonki do zużycia w późniejszym czasie. Skorzystały już z tej inicjatywy tysiące organizacji dobroczynnych i grup działań lokalnych w całym kraju. Podobnie z organizacjami charytatywnymi współpracuje już od 15 lat włoska Coop Italia, dzięki której w 2016 roku wydano potrzebującym 7 milionów posiłków sporządzonych z 6 tysięcy ton żywności darowanej niemal tysiącu podmiotom. Norweska Co-op Norge niedawno zaangażowała się w utworzenie pierwszego w kraju Banku Żywności, z takimi bankami współpracuje też działająca w hiszpańskim Kraju Basków Eroski. Zaś brytyjscy spółdzielcy są także pionierami w stosowaniu innowacyjnych technologii. Między innymi przy pomocy lasera wykonywane są mikrootwory w plastikowych opakowaniach owoców i warzyw, co pomaga utrzymać właściwą wilgotność wewnątrz i wydłuża okres przydatności do spożycia. Również szwedzka Coop Sverige, dzięki innowacyjnym własnym opakowaniom, wydłużyła dwukrotnie termin przechowywania na półkach sklepowych wołowiny.
Dania – banany na sztuki i biogaz
W sklepach prowadzonych przez duńską Co-op Denmark postanowiono, że banany sprzedawane będą nie w kiściach, ale jako pojedyncze sztuki. Obliczono, że pozwala to uchronić przez zmarnowaniem 6 tys. bananów każdego dnia. Podobną akcję podjęły spółdzielcze placówki w Norwegii. Duńczycy są też pionierami w wykorzystaniu resztek niezużytej żywności do produkcji biogazu. Wcześniej były one tradycyjnie kierowane do spalarni śmieci. Obecnie wszystkie odpady organiczne, w tym resztki żywności, odbierane są wspólnie z ogólnokrajowej sieci Co-op Denmark i przerabiane na biogaz, rozprowadzany następnie do ogrzewania mieszkań. Obecnie korzysta z tego 6700 gospodarstw domowych, zaś pozwala to uniknąć wprowadzenia do atmosfery 10 tys. ton dwutlenku węgla. Działania takie, w partnerstwie z innymi krajowymi organizacjami, podejmują także Norwedzy. Zaś w Finlandii tamtejsza grupa spółdzielni spożywców S Group przerabia odpady żywności na biopaliwo sprzedawane jako EkoFlex E85. Kolejną innowacją Duńczyków jest udostępnianie członkom spółdzielni specjalnej aplikacji na smartphony „Zbyt dobre by je wyrzucić”. Umożliwia ona łatwe znalezienie informacji, jak przechowywać w optymalny sposób przeszło 600 różnych produktów, tak by zachowały one świeżość przez możliwie długi czas. Pozwala to konsumentom zredukować straty żywności i zaoszczędzić pieniądze.
Szwecja – brzydkie nie musi być złe
Szwedzkie supermarkety sieci Coop Sverige jako pierwsze w kraju wprowadziły do sprzedaży, zamiast wyrzucać je, warzywa i owoce nie spełniające standardów estetycznych, do jakich byli przyzwyczajeni konsumenci, przekonując tych ostatnich, że choć nie wyglądają ładnie, są pełnowartościowe pod względem jakości i zdrowotności. Podobnie „brzydkie” warzywa można kupić w baskijskich supermarketach Eroski.
Włochy – edukacja i legislacja na pierwszym miejscu
Do działań edukacyjnych różnego rodzaju mających uczulić konsumentów na sprawy marnowania żywności szczególną wagę przywiązują dwie włoskie centrale spółdzielni spożywców ANCC/Coop i Coop Italia. Już od ponad 40 lat realizowany jest program „Wiedza spółdzielcza”, w ramach którego przygotowywane są materiały edukacyjne dla szkół, pracowników spółdzielni, a także ich członków-konsumentów, mające za cel zwiększanie w społeczeństwie świadomości na temat zdrowego i sprzyjającego zachowaniu środowiska naturalnego stylu życia. Obejmuje to także unikanie marnotrawstwa żywności. ANCC/Coop sfinalizowała ostatnio prace nad „Białą Księgą o marnowaniu żywności” zawierająca szczegółowe, poparte danymi ilościowymi i jakościowymi analizy tego zagadnienia. Stworzono także wirtualną społeczność „Spółdzielnie nie trwonią”, dostępną przez powszechnie używane media, wspierającą szkoły i instytucje w ich działaniach na rzecz ograniczenia zjawiska niepotrzebnego gromadzenia nadwyżek produktów spożywczych, które następnie ulegają zmarnowaniu. Jako że obowiązujące przepisy prawne rygorystycznie narzucały terminy przydatności do spożycia artykułów żywnościowych, a inne nie zawsze sprzyjały nieodpłatnemu ich przekazywaniu, z inicjatywy ANCC/Coop przyjęto nową ustawę o marnowaniu żywności. Spowodowała ona zwiększenie masy produktów darowanych potrzebującym, a zarazem podjęcie dwóch akcji: „Zjedz mnie teraz”, umożliwiającej sprzedaż pozostałych towarów o zbliżającej się dacie utraty ważności z bonifikatą od 20 nawet do 66 procent oraz „Szczęśliwa godzina”, w ramach której produkty, zwłaszcza wyroby piekarnicze, można kupić ze zniżką od 30 do 50 procent w godzinach poprzedzających bezpośrednio zamknięcie placówki handlowej. Takie obniżki cen towarów tracących wkrótce ważność stosują też już od 2007 roku Finowie. Kampanie edukacyjne na rzecz redukcji ilości marnowanej żywności prowadzą również hiszpańskie organizacje spółdzielcze. Ogólnokrajowa Hispacoop w 2016 roku uruchomiła akcję „Bez marnotrawstwa – zrób więcej żywności” adresowaną do konsumentów, a mającą za cel ograniczenie marnowania produktów spożywczych w gospodarstwach domowych. Informuje ona jak najlepiej zarządzać żywnością i jak ją przechowywać i konserwować w warunkach domowych. Opublikowano poradniki na ten temat i zorganizowano odczyty i spotkania w całym kraju. Działająca głównie w Kraju Basków Eroski (będąca częścią słynnej Korporacji Spółdzielczej Mondragon) stworzyła specjalną stronę internetową „Zero marnowania” i wraz z innymi partnerami prowadzi kampanię „Więcej żywności, mniej marnotrawstwa”. Hispacoop i Eroski wspólnie rozpoczęły też akcję „Dołącz się do zrównoważonej konsumpcji – zredukuj, wykorzystaj powtórnie, poddaj recyklingowi” mającej zwiększyć świadomość konsumentów odnośnie zagadnień marnowania żywności, wielokrotnego wykorzystywania zasobów i właściwego postępowania z pozostałościami i odpadami.
