Pierwsze lata WSM

Zarejestrowanie statutu spółdzielni nastąpiło w dniu 24 stycznia 1922 r. Działka na Żoliborzu przydzielona została po długich staraniach WSM przez Komitet Rozbudowy m.st. Warszawa. Członkowie spółdzielni sami ogrodzili teren. 12 grudnia 1925 r. uroczyście wmurowano kamień węgielny pod budowę pierwszego obiektu kolonii I przy pl. Wilsona, a 9 stycznia 1927 r. oddano do użytku 28 pierwszych lokali. Wśród grupy lokatorów, którzy otrzymali mieszkania znalazł się Bolesław Bierut. Ponieważ z racji swojej przynależności do nielegalnej KPP i intensywnej działalności konspiracyjnej zawiesił swoje członkostwo w WSM, z mieszkania korzystała jedynie żona Janina, która po 3 latach przeprowadziła się do mniejszego lokalu na kolonii II.

Jeszcze w fazie realizacji dwóch pierwszych kolonii i dalszych prac projektowych wprowadzono zmiany statutowe pozwalające na przyjęcie w 1928 r. pierwszych członków prawnych jakimi były: Warszawska Spółdzielnia Spożywców, Stowarzyszenie Lokatorów „Szklane Domy”, Zarząd Główny RTPD, Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych i Towarzystwa Kobiet Pracujących.

Skromne, własne środki finansowe na realizację obiektów budowlanych uzupełniał kredyt z Funduszu Komitetu Rozbudowy oraz pieniądze pozyskane od szeregu instytucji na zasadzie umów patronackich, gwarantujących pulę mieszkań dla pracowników. Takie umowy podpisano w 1928 r. ze Związkiem Zawodowym Robotników Przemysłu Tytoniowego i Dyrekcją Państwowego Monopolu Spirytusowego.
W latach 1927 i 1931 spółdzielnia pozyskuje dwukrotnie znaczne pożyczki w Banka Commerciale Italiana (łącznie 710.000 USD).

Zagospodarowanie osiedla WSM przedstawia załączona kopia planu z 1937 r., na której zaznaczono jedynie pierwszy segment bloku A realizowanej wówczas IX kolonii. Z kolei w tabeli zawarty jest zwięzły opis pierwszych dziewięciu kolonii.

Wzorcowe osiedle WSM obejmujące obecny Żoliborz Centralny, składało się z kolonii, czyli zespołów domów dla kilkuset mieszkańców. Klatki schodowe i balkony znajdowały się wewnątrz kolonii, gdzie zabroniony był ruch kołowy. Zadbany teren – zieleń, kwietniki i utwardzone alejki stanowiły miejsce wypoczynku dla dorosłych. Obok znajdowały się place zabaw dla dzieci. Zamknięta wewnętrzna przestrzeń zapewniała bezpieczeństwo. Bramy na granicy poszczególnych kolonii zamykane były wieczorem przez dozorcę, który znał mieszkańców i reagował na obecność obcych na podległym mu terenie.

Taki układ obiektów kolonii, położonych naprzeciw siebie skutkował tym, że mieszkańcy dobrze się znali. Jarosław Newerly – mieszkaniec III kolonii, opisuje to w swoich książkach wspomnieniowych. Większość najbardziej aktywnych i znanych mieszkańców identyfikowano jako środowisko inteligenckiej lewicy. Robotnicy utrzymujący się z pracy najemnej, dla których przewidywane było osiedle, stanowili zdecydowaną mniejszość.

W osiedlu dominowały mieszkania półtoraizbowe. Wypracowane latami doświadczeń rozwiązania przewidywały:
– przedpokój z wnęką na szafę lub wieszadło,
– z przedpokoju drzwi: do kuchni, pokoju mieszkalnego i WC.
– kuchnia wyposażona w palenisko węglowe z wmontowaną kuchenką gazową, szafę na naczynia i zlew
– miejsce do mycia przewidziano w kuchni, bądź w specjalnym pomieszczeniu.
Brak możliwości (i regulaminowy zakaz) prania i kąpieli wymuszał korzystanie z osiedlowej pralni i suszarni, wyposażonych w nowoczesne maszyny oraz osiedlowej łaźni. Osobne obiekty zapewniały możliwość uprawiania handlu (własne osiedlowe sklepy – artykułów spożywczych i opału) oraz żywienia zbiorowego. Dopuszczalne było uprawianie rzemiosła w lokalach spółdzielczych, ale bez siły najemnej.
W latach 1934–1937 WSM realizuje kolejne osiedle na Rakowcu, składające się z 6 bloków, zamieszkałych przez ponad 700 mieszkańców. Mieszkania o niższym standardzie umożliwiały wprowadzenie tańszych opłat.

WSM współdziałała z wieloma stowarzyszeniami a niektóre z nich również współtworzyła. Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane (SPB), oparte na zasadach spółdzielczości, zatrudniało mieszkańców WSM na prowadzonych budowach. Inne stowarzyszenia: Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Szklane Domy” (1926 r.), laickie RTPD, Teatrzyk Kukiełkowy „Baj” (1929 r.).

Część kolonii I, wyodrębniona od strony podwórza stanowiła Dom Społeczny (po odbudowie ze zniszczeń wojennych mieści się tam obecnie kino „Wisła”), wykorzystywany przez Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Szklane Domy”. Dzieci i młodzież korzystały z opieki instruktorów, miały dobre warunki nauki i rozwoju swoich zainteresowań (majsterkowanie, modelarstwo, aktorstwo, muzykowanie, taniec). Dorosłym mieszkańcom oferowano kursy języków obcych, udział w kołach zainteresowań (radioamatorstwo, fotografia, turystyka, klub dyskusyjny). Księgozbiór Kazimierza Toeplitza zapoczątkował funkcjonowanie biblioteki, która tuż przed wojną posiadała ok. 10.000 książek. W kwietniu 1935 r, rozpoczyna działalność „Klub Artystów i Literatów”. Należą do niego m.in.: Eryk Lipiński, Wanda Jakubowska (mieszkanka kolonii VII od 1932 r.), Zofia Małynicz, Wanda Wasilewska, Edward Szymański, Janina Ładoszowa, Franciszek Bartoszek. Wieczory autorskie prowadzą m.in. Wanda Wasilewska, Władysław Broniewski, Stanisław Ryszard Dobrowolski, Stanisław Lem i Leon Pasternak. Wanda Wasilewska oraz Janina i Władysław Broniewscy byli w tym czasie mieszkańcami WSM. W 1932 r. Wanda Jakubowska zrealizowała film „Budujemy” o budowie żoliborskiego osiedla. Wśród wykładowców organizowanych przez „Szklane Domy” kursów „Wolnej Wszechnicy Robotniczej” byli znakomici mieszkańcy Osiedla WSM: Maria i Stanisław Ossowscy, Adam Próchnik i Henryk Dembiński.

Na terenie kolonii V utworzono w IV.1933 r. Teatr im. Stefana Żeromskiego, kierowany przez Irenę Solską, funkcjonujący oczywiście na zasadach spółdzielczych. Radę Nadzorczą teatru tworzyli: Leon Schiller, Ludwik Solski i Szymon Syrkus. W 1934 r., w Sali teatru otwarto kino „Tęcza”.

Od 1936 r. na kolonii I mieściła się szkoła nr 1 RTPD, nosząca imię zmarłego w tym samym roku Bolesława Limanowskiego, aktywisty Polskiej Partii Socjalistyczne związanego z Józefem Piłsudskim. Po wojnie szkoła kontynuowała działalność w gmachu przedwojennego Gimnazjum im. Józefa Poniatowskiego, przy ul. Felińskiego 15.

Z należącym do RTPD teatrzykiem „Baj” kierowanym od 1930 r. przez Jana Wesołowskiego współpracowali m.in. Stefania Sempołowska, Janusz Korczak, Aleksander Zelwerowicz, Janina Porazińska, Ewa Szelburg‑Zarembina i Maria Kownacka. Dzięki aktywności dr medycyny Aleksandra Landy utworzono na osiedlu WSM poradnię lekarską Zdrowie Dzieci, działało przedszkole prowadzone przez żoliborski oddział Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, wiele korzyści przynosiła działalność Turystycznej Kasy Oszczędności (dofinansowanie wycieczek).

Na kolonii II mieściła się m.in. siedziba Robotniczego Klubu Sportowego „Marymont:”, a od 1938 r. osiedlowego klubu „Siła”, prowadzonego przez mieszkańca IV kolonii – Jana Mulaka.

Stanisław Tołwiński redagował od 1931 r. miesięcznik „Życie W.S.M.”, informujący mieszkańców WSM o codziennym życiu i pracy mieszkańców, podejmowanych inicjatywach osiedlowych i ciekawszych wydarzeniach w ramach „Szklanych Domów”, działaniach związanych z budownictwem mieszkaniowym i rozwojem ruchu spółdzielczego. Czytelników pisma przyjmował w biurze na terenie swojej posesji przy ul. Tobiańskiego 7.

WSM był członkiem wielu instytucji społecznych, takich jak: Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Bank Spółdzielczy „Społem”, Warszawska Spółdzielnia Księgarska itp.
Sklepy osiedlowe WSM zaopatrywane były w świeże i tanie produkty spożywcze przez spółdzielnię spożywców „Gospoda Spółdzielcza”. Mleko dostarczano pod drzwi mieszkań.
Na „Czerwonym Żoliborzu” funkcjonował regulamin wewnętrzny ograniczający aktywność partyjną członków WSM.

 

Pierwsze obiekty osiedla żoliborskiego WSM

Kolonia X składająca się z 4 bloków ułożonych w kwadrat, z wewnętrznym podwórzem, zrealizowana została wg projektu Józefa Szanajcy w latach 1931–1932. Adres: Krasińskiego 20.

KONTAKT

Krajowa Rada Spółdzielcza
ul. Jasna 1
00-013 Warszawa

e-mail: krs@krs.com.pl
sekretariat tel.: 22 827 13 16, 22 59 64 500

centrala tel.: 22 59 64 300

Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach 7:30 - 15:30.

 

Kontakt z Archiwum Krajowej Rady Spółdzielczej:
tel. kom. 536 281 663
e-mail: archiwum@krs.com.pl
Archiwum udziela informacji telefonicznie od poniedziałku do piątku w godzinach: 11:00 - 13:00.

 

PARTNERZY

 

 

   

 

Copyright by Krajowa Rada Spółdzielcza

Projekt i wykonanie